ลูกท้องเสียต้องหยุดนมแม่หรือไม่?

คุณแม่ถามว่า "ลูกได้ 9 เดือนแล้วน้ำหนัก 11 กก สูง 75 cms กินนมแม่มาโดยตลอด หลัง 6 เดือนถึงเริ่มให้กินข้าวต้มบด ฟักทองต้มบด กล้วยครูด ทำแบบนี้มาตลอดจนกระทั่งอาทิตย์ก่อนลูกแอดมิดนอน รพ 4 คืน หมอบอกว่าไวรัสลงลำใส้ให้น้ำเกลือและฉีดยาฆ่าเชื้อ และงดนมแม่กินนมผงแทน ผลคือถ่ายห่างลง แต่หายใจครืดคราด ตอนนี้ลุกออก รพ แล้ว แต่ยังกินนมผงอยุ่ พอให้มากินนมแม่ลุกก็ท้องเสียอีก อยากให้ลูกกลับมากินนมแม่ได้อีกครั้งจะทำอย่างไรคะ"

คำตอบคือ ไม่จริงค่ะ

โรคไวรัสลงกระเพาะและลำไส้ (viral gastroenteritis) เกิดจากเชื้อไวรัสซึ่งมีหลายสายพันธุ์ที่ทำให้เกิดโรค ที่สำคัญและเป็นที่รู้จักกันมาก คือ เชื้อโรต้าไวรัส

การติดต่อของเชื้อไวรัส เกิดจากการสัมผัสกับสารคัดหลั่ง เช่น น้ำมูก น้ำลาย อุจจาระ จากการคลุกคลีกับผู้ป่วยโดยตรงหรือการสัมผัสสิ่งของที่มีเชื้ออยู่แล้วเอามือเข้าปาก

ระยะฟักตัวหลังการสัมผัสโรคจนแสดงอาการอาจใช้เวลาสั้นเพียงไม่กี่ชั่วโมงจนถึง 2 วัน เริ่มจากอาการปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน ซึ่งเป็นนานประมาณ 1-5 วัน ต่อมาอาจมีถ่ายเหลว ซึ่งอาจเป็นอยู่ 2-3 วันหรือนานเป็นสัปดาห์ มักถ่ายเป็นน้ำ พบไม่มากที่อุจจาระอาจมีมูกเลือด มีไข้ต่ำๆหรือไข้สูงก็ได้

การนำอุจจาระมาให้หมอดูหรือส่งตรวจ อาจช่วยในการวินิจฉัย คือ หากตรวจพบเม็ดเลือดขาว และเม็ดเลือดแดงจากการส่องด้วยกล้องจุลทรรศน์ ส่วนใหญ่เป็นการติดเชื้อแบคทีเรีย หากตรวจไม่พบ อาจเป็นเชื้อไวรัสมากกว่า รพ.บางแห่งอาจมีวิธีตรวจที่จำเพาะกับเชื้อไวรัสโรต้า ทำให้ทราบข้อมูลละเอียดขึ้นเป็นประโยชน์ทางระบาดวิทยา หมออาจส่งอุจจาระเพาะเชื้อเพื่อช่วยในการรักษาในกรณีที่ไม่ดีขึ้นด้วยการรักษาเบื้องต้น จะได้ให้ยาได้ถูกต้อง

ในรายที่มีอาการอาเจียนหรือถ่ายเหลวรุนแรง มีอาการปวดท้องมาก หมอจะทำการตรวจร่างกายอย่างละเอียด เพื่อดูว่าอาจเป็นโรคอื่นที่มีอาการคล้ายกันหรือไม่ เช่น โรคไส้ติ่งอักเสบ โรคลำไส้อุดตัน โรคลำไส้กลืนกัน โรคแพ้นมวัว เป็นต้น

ทำอย่างไรเมื่อลูกป่วย

การดูแลเบื้องต้น คือ การให้ยาระงับอาการ เช่น ยาลดไข้ ยาแก้อาเจียน ยาแก้ปวดท้อง ยาขับลม

ยาแก้อาเจียน คือ Domperidone หรือ Motilium ขนาดยา คือ ครึ่งช้อนชา (2.5 ซีซี) ต่อน้ำหนักตัว 10 กก. ทานก่อนอาหารครึ่งชม. วันละ 3-4 ครั้ง ไม่ควรทานยาแล้วทานอาหารทันทีเพราะอาจอาเจียนได้อีก เนื่องจากยายังไม่ได้ดูดซึมเข้าร่างกาย

ยาแก้ปวดท้อง คือ Berclomine ให้ในรายที่มีอาการปวดเกร็งปวดบิด ขนาดยา เหมือนยาแก้อาเจียน แต่ทานหลังอาหาร

ยาขับลม คือ Simethicone แก้ท้องอืด ลดแก๊ส ทานครั้งละ 0.5-1 ซีซี ทุก 2-4 ชม

ให้อาหารอ่อนย่อยง่าย ครั้งละน้อยๆ เช่น ข้าวต้มครั้งละ 5-6 คำ แต่ให้บ่อยๆ ไม่เลี่ยนมัน งดของแสลงเวลาที่ท้องเสียจนกว่าอาการจะดีขึ้น เช่น ผัก ผลไม้ ไข่ นมวัว

ถ้ากินนมผงวัว ให้เปลี่ยนเป็นนมสูตรไม่มีน้ำตาลแล็คโต๊ส แต่ถ้ากินนมแม่หรือนมผงถั่ว ไม่ต้องเปลี่ยนนมค่ะ แต่ถ้าลูกไม่ยอมหยุดนมวัว อาจลองชงนมเดิมที่กินอยู่แต่ชงให้เจือจางกว่าปกติเท่าตัว (แต่มักหายช้ากว่าเปลี่ยนเป็นนมที่ไม่มีน้ำตาลแล็คโต๊ส) เมื่ออาการดีขึ้นก็ค่อยๆชงกลับมาเป็นสัดส่วนปกติ

สำหรับเด็กที่กินอาหารเสริมแล้ว หากชงนมวัวเจือจางแล้วยังมีอาการถ่ายเหลวไม่หยุด แต่ไม่ยอมทานนมถั่ว ให้เน้นทานข้าวต้ม หรือโจ๊กใส่เนื้อสัตว์เล็กน้อย และกินน้ำข้าวต้มใส่เกลือเล็กน้อย แล้วงดนมวัวไปได้เลย และเมื่ออาการดีขึ้นต้องค่อยๆกลับไปทานอาหารตามปกติ อย่ารีบร้อนเปลี่ยนกลับทันที เพราะอาจกลับไปท้องเสียใหม่ได้

ให้จิบน้ำเกลือแร่ ORS เพื่อทดแทนของเหลวที่เสียไป จะได้ไม่มีอาการอ่อนเพลียจากเสียสมดุลเกลือแร่ในร่างกาย ไม่ให้น้ำหวาน น้ำอัดลมหรือน้ำเกลือแร่สำหรับผู้เสียเหงื่อจากการเล่นกีฬาเนื่องจากความเข้มข้นของน้ำตาลที่มากเกินไป จะทำให้ท้องเสียมากขึ้น เนื่องจากน้ำตาลที่ระดับความเข้มข้นไม่เหมาะสมจะดึงน้ำออกจากเซลเยื่อบุลำไส้มากขึ้น

ในกรณีที่ลูกดูดนมแม่ สามารถให้ได้ตามปกติ ไม่ต้องงดค่ะ ยกเว้นถ่ายบ่อยกว่า 5 ครั้ง/วัน ให้ปั๊มนมส่วนต้นเก็บ เน้นให้ลูกกินนมส่วนท้ายจนกว่าอาการถ่ายจะดีขึ้น เพื่อลดปริมาณน้ำตาลแลคโต๊ส อย่าหยุดให้นมแม่นะคะ

คอยระวังก้นแดงจากการถ่ายบ่อย ต้องคอยเปลี่ยนผ้าอ้อมทันที อย่าแช่นาน และควรพาไปล้างก้นที่อ่างด้วยน้ำธรรมดา ไม่ต้องอุ่นและไม่ต้องใช้สบู่ เพราะจะทำให้ผิวหนังแห้งเป็นผื่นง่าย ไม่ควรใช้สำลีชุบน้ำหรือกระดาษเปียกเช็ดเพราะไม่สะอาดหมดจดและทำให้ผิวหนังถลอก อาจทาวาสลีนหรือปิโตรเลียมเจลเคลือบผิวบริเวณก้น เพื่อช่วยบรรเทาการระคายเคืองจากเศษอุจจาระจะช่วยป้องกันไม่ให้ก้นแดงได้ หากมีปัญหาผื่นแดงขึ้นแล้วให้ทาครีมทาผื่นผ้าอ้อมทาบ่อยๆ และไม่ใส่ผ้าอ้อมเพื่อให้ผิวหนังโดนอากาศจะได้หายเร็วขึ้น ถ้ายังไม่ดีขึ้น อาจเป็นเพราะติดเชื้อรา ให้ใช้ยากำจัดเชื้อรา เช่น Clotrimazole cream

ห้ามให้ยาหยุดถ่าย เช่น อีโมเดียมในเด็ก เพราะทำให้เชื้อโรคคั่งในร่างกายจนเป็นอันตราย หรือจะมีอาการปวดมวนท้องมากขึ้น

ควรพาลูกพบหมอ เมื่อลูกมีอาการดังนี้

ลูกยังอาเจียนอยู่ทั้งที่ทานยาแก้อาเจียนแล้ว

ไม่อาเจียนแล้ว แต่ก็ทานอะไรไม่ได้เลย ซึมลง อ่อนเพลียมาก

มีอาการของการขาดน้ำและปัสสาวะออกน้อย

ถ่ายอุจจาระมีมูกเลือด หรือกลิ่นแรงเหม็นคาว หรือถ่ายรุนแรงมากเป็นน้ำตลอดเวลา ควรนำอุจจาระไปโรงพยาบาลด้วย เพื่อส่งตรวจทางห้องปฏิบัติการและเพาะเชื้อ

ทารกที่กินนมแม่จะได้สารป้องกันการติดเชื้อที่มีเฉพาะในนมแม่ เท่านั้น คือ IgG, macrophage, lysozyme, lactoferrin, ฯลฯ ทําให้เชื้อเข้าสู่ร่างกายได้น้อยลง อาการป่วยจะเป็นระยะสั้นกว่าทารกที่ไม่ได้กินนมแม่

ที่ทารกมีอาการท้องเสียนาน เป็นเพราะเยื่อบุลําไส้ถูกเชื้อโรค ทําลาย ทําให้ผลิตเอนไซม์ที่ใช้ย่อยแล็คโตสได้น้อยลง เมื่อกินแล็คโตส เข้าไปแต่ไม่ถูกย่อย จะไปดูดน้ําเข้ามาในลําไส้มากขึ้น เป็นสาเหตุให้ถ่ายเป็นน้ําจำนวนมาก

การแก้ไขภาวะท้องเสีย ไม่ใช่การรหยุดกินนมแม่ แต่ควรให้น้ำนมแม่ต่อ เพื่อให้ได้รับสารช่วยทำลายเชื้อโรค และ ได้รับสารอาหารที่จำเป็นสำหรับการซ่อมแซมลำไส้ ส่วนในกรณีที่ต้องการลดปริมาณแล็คโตสในนมแม่ ให้ใช้วิธีปั๊มนมหรือบีบนมส่วนหน้า ซึ่งมีแล็คโตสสูงออกไปเก็บไว้ก่อน (เก็บไว้ใช้ได้หลังจากหายดีแล้ว) เพื่อให้ลูกได้กินนมส่วนหลังซึ่งมีแล็คโตสน้อยกว่า หรือ ไม่ต้องเน้นให้ลูกกินนมมากเกินไป แต่เน้นให้กินอาหารที่ดูดซึมง่าย เช่น ข้าวต้ม หรือโจ๊ก ใส่เกลือเล็กน้อย กินน้ำเกลือแร่ กินผงแล็คโตบาซิลลัสเพื่อช่วยซ่อมแซมลำไส้ อาการท้องเสียจะดีขึ้นเร็วกว่าการเปลี่ยนไปใช้นมผงสำหรับท้องเสีย

การป้องกันไม่ให้ลูกติดเชื้อ
• ล้างมือให้สะอาดก่อนหยิบอาหารเข้าปาก
• ทานแต่อาหารที่ปรุงสุก ไม่มีแมลงวันตอม
• หลีกเลี่ยงการใกล้ชิดหรือสัมผัสสารคัดหลั่งจากผู้เป็นโรคและล้างมือทุกครั้งหลังสัมผัสโรค
• ในปัจจุบันมีวัคซีนป้องกันไวรัสโรต้าซึ่งเป็นสาเหตุที่พบบ่อยของโรคนี้ในเด็กเล็ก เป็นวัคซีนชนิดรับประทาน ช่วยลดความเสี่ยงในการติดโรค หรือ ลดความรุนแรงลงได้
• ให้ลูกดื่มนมแม่ เพราะในนมแม่มีสารต้านไวรัสและแบคทีเรีย รวมถึงลดโอกาสการปนเปื้อนจากภาชนะที่ไม่สะอาด

ref : สุธีรา เอื้อไพโรจน์กิจ